Door de Stichting Erfgoed Ede is bij de gemeente Ede een verzoek ingdiend om een tweetal barakken aan de van Heutzlaan in Ede aan te wijzen als gemeentelijk monument. Dit verzoek is, hoewel met vertraging, door de gemeente in behandeling genomen.
Het verzoek wordt ondersteund door de Erfgoedvereniging Heemschut, de Vereniging Oud Ede en de Stichting Militaire Historie Ede.
Naar aanleiding van het ingediende verzoek heeft de gemeente Ede aan de Stichting Erfgoed Ede verzocht het verzoek nader te onderbouwen.
Een zeer bruikbaar middel daarvoor zijn de door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) gehanteerde Waarderingscriteria. Een schema aan de hand waarvan ook het verzoek tot aanwijzing van een gemeentelijk monument goed kan worden toegelicht en onderbouwd. Zie hieronder.
Waarderingscriteria MGD-barakken Ede
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft een standaard ontwikkeld voor het waarderen van bouwkunst. Daarmee kunnen de monumentale waarden van een gebouw helder en eenduidig vastgesteld worden.
De waardering speelt een leidende rol bij het aanwijzen van een gebouw als monument én bij het wijzigen van het beschermde gebouw.
De waardering is gebaseerd op vijf hoofdcriteria die zijn onderverdeeld in subcriteria. De vakgebieden kunst en geschiedenis vormen de basis van de waardering van het gebouwde erfgoed.
Maar daarnaast spelen ook geestelijke, geografische, sociaal-economische, bestuurlijke en technische ontwikkelingen een rol in de waardering, naast gaafheid en zeldzaamheid.
Ieder monument heeft een eigen palet van waarden.
I Cultuurhistorische waarden
1.belang van het object/complex als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaal-economische en/of bestuurlijke/beleidsmatige en/of geestelijke ontwikkeling(en);
De MGD-barakken zijn van belang voor enerzijds de geschiedenis van de volksgezondheid en anderzijds de geschiedenis van de militaire geneeskunde. Voor wat betreft de volksgezondheid ligt hun belang in het feit dat het, voor zo ver bekend, de enige bewaard gebleven barakken zijn, zoals die destijds, ver voor de komst van de antibiotica, zijn ingezet bij de bestrijding van besmettellijke ziektes. Via de Gezondheidsraad kon een gemeente, als er sprake was van de uitbraak van een besmetteljke ziekte, deze barakken inclusief inventaris huren om daar patiënten te isoleren.
Voor de militaire geneeskunde zijn ze vooral van belang omdat deze barakken gebruikt werden als eerste militaire ziekeninrichting van het Edese garnizoen, met name ook voor isolatie van militaire patiënten met een besmettelijke ziekte. Maar ook
voor opname van niet vervoerbare patiënten.
Bijzonder is ook dat, nadat ze voor verpleging niet meer nodig waren, zijn ingezet als bedrijfswoningen voor het personeel van een kwekerij van defensie, die het plantmateriaal leverde voor de plantsoenen bij de Edese kazernes.
2. belang van het object/complex als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling;
De MGD-barakken zijn van belang als bijzondere uitdrukking van een geografische en historisch ruimtelijke ontwikkeling. De komst van Defensie naar Ede, begin twintigste eeuw, had bijzonder veel, enn ingrijpende, gevolgen voor de geografie en de ruimtelijke ontwikkeling van Ede. Niet alleen werden de heideterreinen ten oosten van Ede in gebruik genomen als oefenterrein, er werden ook grote kazernementen gebouwd voor zowel de infanterie als voor de bereden wapens. Gelukkig wordt een aantal gebouwen als monument bewaard. Dit betreft echter, door hun uitvoering in steen, gebouwen die relatief eenvoudig bewaard kunnen blijven. Maar van de ook in Ede veel gebruikte, en veel kwetsbaarder houten gebouwen, zijn alleen de MGD-barakken bewaard gebleven. Zij zijn daarmee te beschouwen als een bijzondere uitdrukking van een geografische en ruimtelijke ontwikkeling.
3.belang van het object/complex als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en);
Het belang van de MGD-barakken als bijzondere uitdrukking van een technische en typologische ontwikkelingen is het gebruik ervan als middel om, door isolatie van patiënten met besmettelijke ziektes, verdere verspreiding van ziektes te voorkomen. Isolering in speciaal daarvoor bestemde barakken was, in medisch opzicht, een techische ontwikkeling. De barakken vormden een typologisch herkenbare invuling van deze ontwikkeling. Niet alleen op militair-geneeskundig terrein, ook op het vlak van de volksgezondheid.
4.belang van het object/complex wegens innovatieve waarde of pionierskarakter;
Omdat de toepassing van isolatiebarakken bij uitbraken van besmettelijke ziektes aan het eind van de negentiende, en het begin van de twintigste eeuw tot dan, in elk geval in Nederland, en zeker in Ede, innovatief was, en de MGD-barakken mede daardoor als wegbereiders of pioniers voor tal van latere militaire en burgerlijke gebouwen voor verpleging en verzorging beschouwd moeten worden is sprake van zowel een innovatieve waarde als van een pionierskarakter.
5.belang van het object/complex wegens bijzondere herinneringswaarde.
De MGD-barakken hebben zeer bijzondere herinneringswaarde, omdat zij de enige restanten vormen van de militair-geneeskundige zorg in Ede over een periode van ruim honderd jaar.
Daarnaast zijn zij de enige bewaard geblven voorbeelden van isolatiebarakken, die door de Gezondheidsraad aan gemeentes werden verhuurd, om zo op korte termijn patiënten met besmettelijke ziektes te kunnen isoleren om verder verspreiding van deze ziektes te voorkomen.
II Architectuur- en kunsthistorische waarden
1.bijzonder belang van het object/complex voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek;
De MGD-barakken zijn voor de geschiedenis van de architectuur niet van groot belang te achten. Wel is qua bouwtechniek de constructiewijze van belang, waar zij voorbeelden vormen van snel te demonteren en weer op te bouwen houten gebouwen. Deze voorbeelden zijn, ook in Ede, zeker met een dergelijke hoge ouderdom, zeer schaars en daarom van belang.
2.bijzonder belang van het object/complex voor het oeuvre van een bouwmeester, architect ingenieur of kunstenaar.
Er is sprake van bijzonder belang van de MGD-barakken omdat het , voor zo ver bekend, de enig bewaard gebleven barakken zijn van een destijds toonaangevend producent.
3.belang van het object/complex wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp;
Bij de MGD-barakken is geen sprake van hoogwaardige esthetische kwaliteiten.
4.belang van het object/complex wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst;
De MGD-barakken kenmerken zich door hun bijzondere materiaalgebruik. Door constructieve toepassing van hout als bouwmateriaal zijn zij licht van gewicht, en snel in separate onderdelen uiteen te nemen en weer op te bouwen.
5.belang van het object/complex wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen).
De MGD-barakken zijn de laatste decennia als woning in gebruik geweest, maar zij werden destijds, als isolatiebarak, inclusief inrichting (bedden c.a.) geleverd. Er zijn gegevens bekend aan de hand waarvan de originele inrichting gereconstrueerd kan worden. Er ontstaat dan weer dezelfde bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur als destijds het geval was. In dit kader kan gekeken worden naar het Nederlandse Openluchtmuseum, waar een zogenoemde “Molukkers-barak” in de collectie is opgenomen.
III Situationele en ensemblewaarden
1.betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex;
Door de sloop van het MGD-gebouw vormen de MGD-barakken helaas geen onderdeel meer van het Edese militair-geneeskundige complex in het bijzonder, of van de voormalig Edese kazernecomplexen in het algemeen.
2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving;
De MGD-barakken zijn niet beeldbepalend.
b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek;
De MGD-barakken zijn in hun huidige situering niet van belang voor het aanzien van hun omgeving. De samenhang met Defensie is immers verdwenen.
Maar het is eenvoudig om ze te verplaatsen naar een locatie nabij bewaard gebleven militaire gebouwen, waardoor de samenhang met Defensie hersteld kan worden. En dan is er sprake van een bijzondere betekenis
voor het aanzien van de omgeving, en voor Ede. De MGD-barakken zijn immers volstrekt uniek als voormalige isolatie- en ziekenbarakken van Defensie.
.
3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren,
bodemgesteldheid en/of archeologie;
Op de huidige locatie van de MGD-barakken is er geen sprake van genoemde criteria. Echter, door verplaatsing (zie sub 2b) kan aan deze criteria invulling worden gegeven
b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/inrichting/voorzieningen.
Er is geen sprake van een bijzondere betekenis van de MGD-barakken wegens genoemde criteria
IV Gaafheid en herkenbaarheid
1. belang van het object/complex wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur;
De MGD-barakken zijn, dank zij goed onderhoud, goed bewaard gebleven. Architectonische gaafheid is niet aan de orde, van gaafheid als houtbouwconstructie is zeker sprake.
De herkenbaarheid, met name van het exterieur, is zeer groot.
2. belang van het object/complex wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid;
De MGD-barakken zijn constructief, materieel en technisch in goede staat. Daardoor zijn ze van belang als zijnde uniek.
3. belang van het object/complex als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie;
De MGD-barakken zijn van groot belang als een unieke bewaard gebleven, en goed herkenbare uitdrukking van een oorspronkelijke en, medisch-historisch, belangrijke functie op het gebied van zowel bestrijding van besmettelijke ziektes als van de militaire geneeskundige zorg.
4.belang van het complex wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouw- en/of gebruiksfasen;
De MGD-barakken bezitten een bijzondere gebruikshistorie, waarbij als gebruiksfasen te onderscheiden zijn het gebruik ter isolatie van patiënten met besmettelijke ziektes (annex het onderbrengen van patiënten die niet vervoerd
konden worden), via het gebruik als onderdeel van de latere Edese militaire ziekeninrichting, tot bedrijfswoningen voor de militaire kwekerij en uiteindelijk als reguliere woningen.
5. belang van het complex wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van de samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.);
Er sprake van gaafheid en herkenbaarheid, maar deze beperkt zich tot het terrein en de situering van de MGD-barakken daarop. De hoofdgebouwen (het gebouw van de ziekeninrichting c.a) zijn gesloopt.
6. belang van het object/complex in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving.
In de huidige situatie is van enig belang in relatie tot de omgeving geen sprake meer.
V Zeldzaamheid
1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht;
De MGD-barakken zijn van groot belang. Hoewel architectuurtechnisch slechts van matig belang, en bouwtechnisch nauwelijks, zijn ze typologisch - als unieke bewaard gebleven voorbeelden van gezondheidszorg, zowel burgerlijk
als militair, door middel van op zeer specifieke zorg in even specifieke huisvesting, van zeer groot belang.
Ze vormen de enige bewaard gebleven voorbeelden van de functionele werkwijze in de omgang met besmettelijke ziektes, in het begin van de twintigste eeuw, door isolatie van patiënten in speciaal voor dat doel ontwikkelde
barakken. Zowel, via de niet toevallig in die dagen ook opgerichtte Gezondheidsraad, in de burgermaatschappij, als ook in de militaire samenleving.
2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten.
In relatie tot de onder I t/m III genoemde kwaliteiten is het belang van de MGD-barakken te kwalificeren als zeer groot. Ze zijn uniek. En van belang wegens de grote historische context.
En van uitzonderlijk belang, vooral ook als het enige resterende overbljfsel van de Militair geneeskundige Dienst in Ede, ooit de grootste garnizoensplaats van het land. Maar ook als enig bewaard gebleven voorbeelden van de manier
; waarop patiënten met een besmettelijke ziekte werden geïsoleerd.
17 maart 2018
Stichting Erfgoed Ede
Jan Kijlstra
(secretaris)
NB: op de website van de Stichting Erfgoed Ede staat een verhaal over de MGD-barakken. Dit is de link: