
In het door de vereniging Oud Ede uitgegeven boek De Stationsweg in Ede wordt over de villa Over-Veen gezegd: “het huis dat in z'n naam aangeeft dat men, komende uit het westen, over of voorbij het veen is van de Gelderse vallei. Het is gebouwd in 1899, in een tijd dat een passage door het veen nog indruk maakte”.
Maar in 1899 was het veen allang ontgonnen, er liepen wegen van oost naar west, en het was anno 1899 allang geen probleem meer om de Gelderse Vallei te passeren. Integendeel. De naamsverklaring lijkt dan ook wat ver gezocht, en een bron wordt niet genoemd.
Ik put uit m'n geheugen, maar ik heb ooit in (ik meen) de Edese Post of Ede Stad een interview gelezen met een eigenaar van Over-Veen, de makelaar van Ree. Hem werd gevraagd waarom de villa ooit de naam Over-Veen gekregen had.
Tegenover Over-Veen staat de villa Paludana. Naast de (afgebrande) villa Richmond, vroeger het woonhuis van de familie van der Drift. Romein, een dochter van dr. van der Drift, die mij zeer behulpzaam was bij het schrijven van het verhaal over haar vader, http://www.erfgoedede.nl/?id=82:dr-jaap-van-der-drift-een-muzikale-oogarts-uit-ede) vertelde dat van Ree ooit Paludana had gekocht. Van Ree reed graag paard, hield er ook een paard op na, en via de Berkenlaan was hij heel gauw in het bos en op de hei. Probleem was alleen, zo bleek, dat een beoogde stal niet goed mogelijk bleek bij Paludana. Over-Veen kwam echter te koop, en daarmee was het probleem opgelost.. Van Ree verhuisde naar Over-Veen, en liet daar een stal bij bouwen.
Die verhuizing was kennelijk een artikel in de krant waard. Nou ja, een makelaar koopt natuurlijk best veel advertentieruimte. En voor wat hoort wat. De oude jaargangen van de Edese Post en Ede Stad zijn (nog?) niet digitaal beschikbaar, maar het verhaal van makelaar van Ree was dat de villa Over-Veen zo genoemd was ("tegenover Veen") omdat aan de overzijde van de Stationsweg de villa Paludana staat, en die naam was aan dat pand gegeven door de predikant van Veen, die het huis gekocht had.
Gelukkig is mijn geheugen nog in orde, zo bleek. Want er is een andere bron te vinden in de Edese Courant van 17 januari 1973. De krant bericht over een openbaar fractieberaad van de PvdA. Het Lunterse raadslid van Loon, exploitant van de jeugdherberg De Poelakker, deed de herkomst van de naam Over-Veen uit de doeken en, en passant, ook die van Paludana. Want, zo vertelde hij, in de villa Paludana zou eertijds een familie van Veen gewoond hebben, en zij noemde het huis naar zichzelf, Paludana zou het Latijnse woord voor moeras of veen zijn. De overbuurman was een vriend van de famiie van Veen, en om dat aan te duiden zou die buurman zijn villa de naam Over-Veen hebben gegeven

En de heer van Loon sprak "Alleen om dat verhaal levend te houden is het al de moeite waard de villa in stand te houden". Want die was eigendom van de gemeente, en dreigde gesloopt te worden (waar kennen we dat van? )
Het raadslid zat in de goede richting. Leden van de familie van Van Veen woonden in Paludana, dat waren Ds. van Veen en zijn ongehuwde dochter. Maar paludana is niet het Latijnse woord voor veen of moeras (of broekland). Dat is paluda. De uitgang "na" kan vertaald worden met "uit (het)". Een bredere vorm is: "van het veen komend", of "afkomstig uit het veen". Of gewoon: "bij". Paludana staat dan voor "Bij Veen".
Een illustratie daarvan vinden we via Delpher in de Groninger Courant van 15 februari 1853. Daarin staat: Te Kloosterveen is in de ouderdom van omstreeks 90 jaren overleden het eerstgeboren kind in de thans zo volkrijke kolonie de Smilde, Paludana Halensis Everts genaamd. Ter zake dier eerstgeboorte werden haar de genoemde voornamen ("Kind der Haler moerassen") gegeven, en werd zij met eene som van f 200 begiftigd, die haar bij gelegenheid van haar huwelijk in het jaar 1801 zijn uitbetaald. De naamvalsvorm "der" is een beetje in onbruik geraakt, tegenwoordig zeggen we "van de". Of "uit de"
Een laatste bron is, weer via Delpher, te vinden in de Provinciale Drentsche en Asser Courant van 26 februari 1863, waarin te lezen valt: Hoogeveen - Donderdag had alhier ter gelegenheid van 's Konings verjaardag eene openbare voorstelling van de mannen-zangvereniging Paludana plaats. Een in het veen geworteld, uit het veen stammend koor (dat tegenwoordig de naam Veenzangers zou kunnen dragen).
Het lijkt duidelijk waarom ds. van Veen zijn woonhuis de naam Paludana gaf. Het is overigens mogelijk dat de oorsprong van de familienaamvan Veen in Drente ligt. Want de overlijdensadvertentie van ds. van Veen werd in de landelijke dagbladen geplaatst, maar ook in de regionale Provinciale Drentsche en Asser Courant van 29 november 1912. En dan zou de naam van de villa terug te voeren zijn op niet alleen de naam van de bewoner, maar ook op de oorsprong van de familie, het Drentse veen. Dit is echter speculatief.
In de inleiding van De Geschiedenis van Ede, in 1939 uitgegeven door de Vereniging Oud Ede, vinden we nog een verwijzing naar de herkomst van de naam Paludana. Er staat: Zeer veel van die meededeelingen zijn van de hand van dr. J.S. van Veen te Arnhem, die vooral op het terrein van het kerkelijk leven veel aan 't licht bracht, en voor Ede een bijzondere sympathie heeft. Kan het anders, waar de namen der villa's "Paludana"en Over-Veen" de herinnering bewaren aan 't Vaderhuis, de woning van Ds. van Veen. Dr. J.S. van Veen was de oudste zoon van de dominee, en werkte op het Rijksarchief in Arnhem (nu het Gelders Archief). En in de Zandloper wordt dus verband gelegd tussen de naam van Veen en de benaming Paludana.
In het boek De Stationsweg in Ede staat dat H.J.H. Wolfs, directeur van Wolfs IJzergieterij het huis in 1926 gekocht heeft, en het de naam Paludana zou hebben gegeven. Maar in 1913 verkochten de erven Tweedy het huis aan de majoor der infanterie Vintgens. En in de acte wordt de naam Paludana genoemd. Het huis droeg die naam dus al toen Wolfs het kocht.
Over de naam Paludana wordt in het boek gezegd dat deze naam geïnspireerd was op een zojuist ontdekte vlinder met de naam Paludana. En mogelijk was de naamgever geïnspireerd door de zijvleugels van het huis in combinatie met dit vlindertje. Net als bij Over-Veen is dit een wat ver gezochte verklaring, en ook hier ontbreekt een bron.
Het zelfstandige naamwoord paluda is, zoals gezegd, te vertalen met moeras, broek, of veen. En er zijn vlinders, die in dergelijke vochtige biotopen floreren. Daar komt mogelijk de verklaring van de naam van het huis als zijnde geïnspireerd op een net ontdekt vlindertje vandaan. Maar het beestje heet niet Paludana, maar Ancylis Paludana

Over het insect,Ancyllis paludana ofwel Puntige haakbladroller is in Nederland inderdaad voor het eerst gepubliceerd in 1871 door een zekere Barrett. En dat was niet heel ver vóor de bouw van de villa. Het is meer een mot dan een vlindertje, de spanwijdte is slechts12 tot 14 mm. De waardplant, de voornaamste bron van voedsel, is de moeraslathyrus. De Nederlandse naam is dan ook moeraslathyrussikkelvleugeltje. Hierboven staat het beestje, een paar maal vergroot.
We hebben nu een, op bronnen gebaseerde, verklaring voor de naam Paludana (en Over-Veen). Maar waarom kwam ds van Veen daar wonen? De reden daarvan is onbekend. Wel had zijn oudste zoon, Johannes Simon, als we kijken naar De geschiedenis van Ede, kennelijk een band met Ede. Er zijn aanwijzingen dat de bouwer van het huis de zoon was van een medewerker van het Rijksarchief in Zwolle. Dr. van Veen was medewerker aan het Rijksarchief in Arnhem. De wereld van archivarissen is maar klein. En die bouwer woonde met zijn echtgenote in Arnhem, maar had een pied-a-terre annex minnares in Ede, aan de Stationsweg. Daar zijn we dus nog niet uit, zo blijf je lekker bezig.
Ds. van Veen, geboren op 1 juni 1825 in Alkemade, trouwde met Jacoba Cornelia Bonga, een domineesdochter uit Rotterdam. Ds. van Veen werd predikant in Krimpen aan de de Lek, en daar werden hun drie kinderen geboren: Jacobus Simon op 12 juni 1858, Sophia Femina op 13 augustus 1861, en Johan Pieter Dionysius op 7 november 1839.
Jan Kijlstra
20-07-2015, rev. 20-12-2016, rev 20-12-2017,rev 09-09-2019