Bovenstaande foto is gemaakt t.g.v. het 25-jarige bestaan van de gymnastiekvereniging “Sparta”.
De foto is opgenomen in de verzameling van de gemeente Ede, welke zich in het gemeentearchief bvindt. Het nummer is GA24637. Hij bevindt zich ook, met het nummer HME321272 in de verzameing van de Vereniging Oud Ede.
De beschijving van foto GA24637 zegt: “In 1921 bestond de Edese gymnastiekvereniging Sparta 25 jaar. Ter gelegenheid van dat jubileum poseerden de toen nog uitsluitend mannelijke leden met de leiders en het bestuur voor de oefenruimte in het gebouw van de Vak-Teekenschool Heesterheide aan de Stationsweg 2 te Ede. De vereniging is opgericht op 7 september 1896”.
Bij HME321272 lezen we: “ Gymnastiekvereniging ‘Sparta’ voor het gebouw van de Vak-Teekenschool (Heesterheide) aan de Stationsweg”
In beide gevallen kan het bijschrift niet kloppen. Sparta bestond in 1921 inderdaad 25 jaar, en de foto is gemaakt bij de “Vak-Teekenschool”. Maar niet bij Heesterheide.
De vaktekenschool was een voorloper van de latere ambachtsschool, en was tot stand gekomen op initiatief van “Patrimonium”, voluit “Het Nederlands Werkliedenverbond Patrimonium”. Opgericht in 1876 door Klaas Kater. De Edese Klaas Katerlaan is naar hem vernoemd. Zijn foto staat links.
De school had anno 1921 nog niets met Heesterheide van doen. De villa Heesterheide, op de hoek van de Stationsweg en de (latere) Breelaan was tot 1924 in gebruik als woonhuis door de familie Hooijer. In 1924 kocht de gemeente de villa plus achterliggende grond aan, omdat er een uitbreidingsplan op stapel stond, waarvoor in 1928 de Breelaan aangelegd zou worden als ontsluitngsweg.
De foto kan dus niet bij Heesterheide gemaakt zijn, omdat de Vak-Teekenschool in 1921 nog niet in Heesterheide zat. Niet in Heesterheide kòn zitten, omdat de villa toen nog particulier bewoond werd.
Bpvendien: de Vak-Teekenschool op de foto is wit gepleisterd, dat was bij Heesterheide niet het geval.
De voorzitter van het schoolbestuur van de Vaktekenschool, de heer Berger, sprak tijdens de opening van het cursusjaar 1920-1921 dan ook: “Het is maar te hopen dat er er maar niet veel autoriteiten komen zien tijdens de lessen, want anders wordt het gebouw nog voor Nieuwjaar afgekeurd”. Of deze, in het Nieuws- en Advertentieblad voor Ede van 10 september 1920 geciteerde uitspraak de aanleiding was weten we niet. Maar omdat de huisvesting van de vaktekenschool duidelijk te wensen overliet, en omdat de gemeente niet direct een bestemming had voor Heesterheide, werd de villa na aankoop door de gemeente aan de vaktekensschool verhuurd, en dat zou lange tijd zo blijven. Er is op een gegeven moment zelfs een lokaal bijgebouwd omdat er meer leerlingen kwamen dan er in het gebouw pasten.
Er bestond dus, voordat de vaktekenschool naar Heesterheide verhuisde, wèl een gebouw waar de vak-teekenschool in gevestigd was, en waarvan ook de gymnastiekvereniging Sparta gebruik maakte. De vraag is nu: waar stond dat gebouw?
In een verhaal van H.J. Nijenhuis lezen we over Sparta: “Sparta, opgericht in 1895, zwierf van de ene oefengelegenheid naar de andere: het koetshuis van De Posthoorn, de Openbare Mulo op de Markt, de vaktekenschool aan de Torenstraat, om het daarbij maar te laten”, en ook : “in 1923 besloot Sparta een eigen gebouw te stichten, aan de Maanderweg.”
Op de site www.archieval.nl zijn ook oude Edese kranten te vinden. En bij zoeken daarin vinden we een advertentie, een : “Bekendmaking van B&W”, waarin gemeld wordt dat er gelegenheid zal zijn tot kostenloze inening en herinenting tegen de koepokken te Ede, in de Vaktekenschool, Torenstraat aldaar. Die advertentie is van 8 maart 1919.
We komen in de buurt! De Vaktekenschool zat, dat weten we uit het verhaal van Nijenhuis en uit de gemeentelijke advertentie, voordat hij naar Heesterheide zou verhuizen, in een pand aan de Torenstraat.
Aan de Torenstraat, die vroeger liep van de Molenstraat naar de Grotestraat, stonden in die tijd maar twee panden die in aanmerking kunnen komen om de vaktekenschool te kunnen situeren: ”Brouwershoeve” en het oude postkantoor in de vroegere villa “Rozenhage”, later “Mignon” geheten.
Bovenstaande foto toont een deel van foto HME 370192 (Vereniging Oud Ede), waarop beide panden te zien zijn. Boven staat Brouwershoeve, daaronder Mignon
Brouwershoeve valt af, dat was in die dagen weliswaar gedeeltelijk wit gepleisterd, maar op bewaard gebleven foto’s is geen met de Sparta-foto overeenkomende gevelindeling te herkennen.
De geschiedenis van Rozenhage/Mignon is door de vroegere bosbaas van Kernhem en lid van de Vereniging Oud Ede, (dus?) enthousiast amateurhistoricus, al eens verteld in De Zandloper jaargang 1995 nummer 2 (te vinden op www.oudede.nl).
Ossenkoppele schreef dat het pand in 1914 in bezit van de gemeente kwam, en dat het sindsdien tal van bestemmingen had, tot uiteindelijk in 1960 de GGD erin trok. Merkwaardig is dat het gebruik door de vaktekenschool door hem niet wordt genoemd. Het jaartal moet 1924
De gevelindeling van v/h Mignon, aan de Torenstraat, is de jaren door vrijwel ongewijzigd gebleven. Links een deur, en dan 5 vensters.
Hieronder een detail van GA25640 (Coll. Gem. Ede), het toont het pand als postkantoor.
Dat betekent dat de Sparta-foto niet aan de Torenstraat is gemaakt, want de gevels komen niet overeen.
Maar we beschikken ook over een foto van de andere kant van het pand, de twee verdiepingen met de gevel naar de Markthal. De eigenlijke voorzijde.
Die foto is van latere datum dan die van Sparta uit 1921. Het huis is in 1924 gekocht door de gemeente Ede en aansluitend verbouwd. In 1931 is er nogmaals een verbouwing geweest. De luiken zijn verdwenen. Maar de gevelindeling is hetzelfde als op de Sparta-foto. De voordeur is ongewijzigd gebleven.
Onderstaand het pand zoals het er tot de sloop heeft gestaan. Het was het laatst in gebruik door de GGD, en werd wel “Het witte huis” gnemoemd.
De foto zit in de collectie van de VOE, nr. 370191
En dit huis stond met achtergevel (met een ingang) aan de Torenstraat. Maar met de hoofd- (en ook nog een zij-ingang) aan de Brouwerstraat.
De conclusie moet wel luiden dat de foto van het jubilerende Sparta uit 1921 gemaakt is bij de Vaktekenschool van Patrimonium, die destijds in het voormalige eerste postkantoor van Ede was ondergebracht.
En dat de foto is gemaakt bij de hoofdingang aan de Brouwerstraat.
Het zou daarom aaanbeveling verdienen als de beheerders van de fotocolleties van de VOE en de gemeente Ede het bijschrift bij de foto van het 25-jarig Sparta zouden corrigeren.
Want Sparta heeft wel gebruik gemaakt van de vaktekenschool, maar nooit van Heesterheide.
Immers: de jubileumsfoto is uit 1921, en in 1923 kreeg Sparta een eigen gebouw aan de Maanderweg.
Terwijl vóór 1924 Heesterheide niet beschikbaar was, niet als vaktekenschool, en ook niet als oefenruimte voor Sparta.
Jan Kijlstra 6/9/2019 - rev. 1/10/219