door P.C.W. 'Pel, Edese Post weekend, vrijdag 13 januari 1989
'EDE - Met belangstelling las ik het interessante artikel "Tussen brandstapels of heidevelden" van de heer Vincent Lagerwij in de Edese Post van 30 dec. 1988. Hier worden twee onderwerpen aan de orde gesteld waarop ik in wil gaan. Waaraan dankt Ede zijn naam en hoe oud is Ede.
Er wordt aangenomen dat een plaats bestaat wanneer men er iets over leest. Nu is er een schenkingsakte uit 833 gevonden waarop de naam HECA voorkomt. Men vermoedt dat hiermee de plaats Ede bedoeld wordt, wat ik echter betwijfel. Vervolgens concludeert men dat Ede tenminste 1155 jaar oud moet zijn.
Nu beweer ik dat Ede veel ouder is. Ik kan mij in deze niet beroepen op voorkennis of op een academische graad. Ik zal proberen u dit aan te tonen door uitsluitend gebruik te maken van logisch denken. Bovendien zal ik mij onthouden van vreemde woorden die u zouden kunnen misleiden.
Hoe oud is Ede?
Voor de tijd dat wij het schrift bezaten gebruikte men een andere methode om berichten door te geven. Men deed dit mondeling. Belangrijke gebeurtenissen van de stam werden uit het hoofd geleerd en zo aan het nageslacht doorgegeven. De belangrijke functie van verteller ging van vader op zoon over. Zo'n verhaal is in de loop der eeuwen door allerlei omstandigheden toch veranderd. De vertellers begrepen het vaak zelf niet meer. Toch waren zij verplicht het verhaal door te geven. Kent men het oorspronkelijke verhaal niet, dan is het haast onmogelijk te begrijpen wat er mee bedoeld wordt. Als nu zo'n steeds doorverteld verhaal uit de geschiedenis van de stam gevonden zou worden en men zou in dat verhaal een gebeurtenis herkennen die men zou kunnen dateren, dan zou men de ouderdom van de stam weten. Als die gebeurtenis bovendien plaats had op dezelfde plek waar de stam nu woont, dan weet men bijna zeker dat de ouderdom van de stam tevens de leeftijd van hun woonplaats is. Het klinkt ongelooflijk, maar zo'n verhaal bestaat en het wordt nog steeds in Ede doorverteld. HEt gaat over "het Witte Wief vsn Kernhem".
Het witte wief van Kernhem
Dit is de geschiedenis van het "Witte Wief van Kernhem". Het verhaalt over een jonge vrouw die op huize Kernhem woonde. Zij zou gaan trouwen, maar dit ging niet door. Haar heer wilde of kon niet naar Kernhem terugkomen. Toch bleef zij op hem wachten, haar leven lang. Zij keek dan uit het venster (dat op het oosten ligt, waar de zon opkomt). Na haar dood zag men haar schim nooit in het licht, maar altijd in het donker of in de schemer rond Kernhem spoken. In dit verhaal is na aandachtige bestudering een bepaalde gebeurtenis verborgen waarvan men de plaats en de tijd weet.
Een kosmische ramp
Wat er precies gebeurd is weet niemand. De geleerden zijn het er wel over eens, dat er ongeveer 1500 voor Chr. een kosmische ramp heeft plaatsgevonden. Prof. Velikovsky vermoedt dat er een bijna botsing heeft plaats gevonden waar Mars en Venus bij betrokken waren. Voor de bewoners van de aarde waren de gevolgen in ieder geval verschrikkelijk. Door de schok ontstonden geweldige aardbevingen. Grote delen van de aarde verdwenen onder water. Op andere plaatsen rees de bodem. Voor jaren en jaren draaide om de aarde een aswolk De zonnestralen konden hierdoor de oppervlakte van onze planeet niet bereiken, zodat het zelfs overdag bijna nacht was. In dit dieptepunt van de mensheid ziet men overal op aarde aan een zonnegod gewijde religies ontstaan. In Egypte worden amon (maan) en aton(zon)onderdeel van zo'n cultus. In Zuid-Amerika worden op de pyramides duizenden mensen geofferd. In Engeland wordt Stonehenge een zonne-observatorium gebouwd.
Bij Kernhem bouwden onze voorouders een zonnetempel, zonobservatorium of zonschouwnrästs. In 't kort uitgelegd werd 1,5 km ten oosten van Kernhem een heuvel opgeworpen. Dit is de tegenwoordige Doolhof. Van het westen af gezien kwam vanuit deze plaats de zon op. In samenhang met het eilandje de Hanepol en de poel de Viskom werden hier onder leiding van de priester van Kermhem ommegangen georganiseerd die de zon moesten helpen in zijn moeilijke taak bij het brengen van het licht. Via een slingerpad links van de doolhoflaan kom je bij de Hanenpol. Even verderop ligt de Viskom.
N.B. In 1977 is door Robert Morris in de Flevopolder tussen Swifterbant en Lelystad met subsidie van CRM een zonne-observatorium gebouwd op ware grootte. U heeft er gratis toegang en er staat bovendien een informatiebord.
Dit observatorium is heel goed met dat van Ede te vergelijken.
Dit toch wel onwaarschijnlijke verhaal vertelde ik in 1973 aan de Edese journaliste mevrouw Koops. Ik zei er bij dat als mijn verhaal op waarheid berustte, de Doolhof een grafheuvel van 1500 voor Chr. moest zijn. Mevrouw Koops wendde zich tot de R.C.B. (thans de RCE: Rijksdienst voor het Cultureel Ergoed) te Amersfoort. Zij kreeg de heer E. Zuurdeeg. een bekend amateur-archeoloog uit Ede aangewezen. Deze onderzocht de heuvel die inderdaad in die periode door mensenhanden was opgeworpen.
Ondersteuning
Een ondersteuning van mijn theorie is nog het volgende. Op de Veluwe wemelt het van de plaatsen waar het woord drie in voorkomt. Drie is hierbij afgeleid van "draaien" (er omheen lopen) en heeft niets te maken met het getal drie. Deze drieën waren vroeger keerpunten bij ommegangen. In Ede kent men tenminste twee Driebergen, een Drieakker, de Driesprong, de Driesingel en de Driehoek die allen stammen uit de tijd dat Ede een bedevaartplaats was, en die ook allen als overlevering tot ons gekomen zijn. Het sterrebeeld "Orion" werd hier toen als ommegang gelopen.
Ede wordt oorspronkelijk door de bevolking uitgesproken als Ee. In elk etymologisch woordenboek kan men hiervan de betekenis lezen. Dat is water. Als men dit voor het eerst hoort klinkt dit wat vreemd. Ede zou dus vroeger een vissersdorp geweest zijn. Beziet men echter de situatie zoals die voor een paar honderd jaar geleden hier was, dan is het volkomen te begrijpen.
Ede ligt aan de rand van de Gelderse Vallei. Dit is de laagte tussen de Utrechtse heuvels in het westen en de heuvelrug tussen Wageningen en Harderwijk in het oosten. Op zestig meter diepte van dit gebied bevindt zich een ondoordringbare keileemlaag. Omdat het water hierdoor weg kan stromen ontstond er een moerasachtig gebied, met grote bossen waar de natuur vrij spel had. Voor onbekenden levensgevaarlijk maar voor de Edenaar behalve een onuitputtelijk jachtgebied, en in tijden van nood een veilige schuilplaats. Deze ideale ligging aan het water is dan ook de reden dat Ede een der oudste plaatsen van Nederland is.
(Opm.: Pel, een Edese boekhandelaar, heeft dit verhaal zelf waarschijnlijk nooit helemaal serieus genomen. HIj was een verhalenverteller, en maakte zo een eigen verhaal. Later is dit verhaal, aangevuld met andere legendes rond Kernhem, de basis geweest van het Suske en Wiske album "Het witte wief"). Daarover heeft Pel gezegd: "Het is bedoeld voor kinderen. Dan moet het natuurlijk wel spannend zijn". 't Is grappig om te constateren dat ook vandaag de dag niet alleen kinderen, maar ook volwassen mensen nog steeds geloof hechten aan dergelijke uit iemands fantasie ontsproten verhalen. Vanuit een onbewust terug verlangen naar de kindertijd? Als er maar genoeg "gelovigen" komen kan Ede nog wel uitgroeïen tot een soort "Rome op de Veluwe". Goed voor het toerisme! (Jan Kijlstra /Stichting Erfgoed Ede)