De vereniging Oud Ede hield vroeger een documentatie verzameling er op na. Die wordt nog slechts sporadisch aangevuld. Nog niet zo lang geleden is deze collectie overgebracht naar het Edese gemeentearchief, en via www.archieval op onderwerp te doorzoeken. Ik vond er een tweetal artikelen met als titel " Sfeer en schoonheid van het oude hei-dorp. 't Zijn gedrukte teksten, met afbeeldingen, maar het is onbekend wie de auteur of drukker/uitgever van deze teksten was. Maar zeer waarschijnlijk zijn ze geschreven door Jac. Gazenbeek. ''t Zijn licht curieuze verhalen, maar leuk om te lezen.
De Driehoek
Met zijn herinneringen aan den Germaanschen en pre-historischen tijd, met zijn buitengewoon schoone omgeving van heide, bosschen en stuifzand neemt Ede, oudtijds genaamd Ee, wel een bizondere plaats in onder de dorpen der Veluwe.
In den merkwaardigen Driehoek, in het oude Kernheim, in Paaschberg en Hondslog, Mossel en Reemst, bewaart het niet alleen vele herinneringen, maar bovendien toont het een variatie van natuurschoon, die men niet gemakkelijk ergens anders zal aantreffen.
Talrijk zijn de archeologische vondsten uit Ede's omgeving afkomstig en enkele ervan vonden zelfs een plaats in groote, buitenlandsche musea. De heer Bellen heeft hier op den Veluwezoom menig geheim aan den bodem ontrukt: denken we slechts aan de ontdekking en ontgraving van de Reemster kapel en aan tal van mooie vondsten in de Ginkelsche heide.
Van het landschapsschoon noemen wij de vermaarde Edesche beukenbosschen, die het dorp voor driekwart met een groenen gordel omringen, de lanen van Doolhof en Kernheim, de bosschen van de Sijsselt, de heiden van Ginkel en Mossel, de panorama's vanaf den Klinkenberg en - last but not least - de groote zandverstuivingen.
Honderden bunders groot liggen daar het Mosselsche, Wekeromsche en Harskamper Zand met hun blonde, blinkende koppen en donkere stormdennen. Prachtige rijwielpaden voeren naar het afgelegen binnenland en vèr van de wegen, waarover het snelverkeer raast. Hier is rust en stilte; hier is gelegenheid tot recreatie in den zuiversten zin van het woord, hier is de oude Veluwe op haar schoonst.
Het is allerminst onze bedoeling een dorre gids te zijn, die u aan de hand meeneemt langs keurig geharkte en be-wegwijzerde paden. Een wijdloopige beschrijving van merkwaardige punten ligt niet op onzen weg, maar - wij willen trachten u iets bij te brengen van de sfeer, die hier om en bij het heidedorp nog leeft en die vol bekoring is voor velen, die van eenvoud, stilte en romantiek houden.
Wij nemen u dan eerst mede naar het hart van het oude dorp, naar den Driehoek, die daar wel dicht bij den grooten weg ligt, maar achter de bescherming van de eeuwenheugende kerk toch gebleven is een plekje vol stemming.
Elke dorpsbewoner zal u den Driehoek kunnen wijzen, en dat dit dorpsbuurtje een groote schilderachtigheid bezat, bewijst wel het feit, dat schilders van naam ( o.a. Willem Witsen) hier prachtvolle doeken penseelden.
De laatste jaren werden wel schilderachtige, doch deels onbewoonbare huizen afgebroken, een enkel exemplaar werd op behoorlijke wijze en met gebruikmaking van oud materiaal hersteld, doch overigens trok het publiek zich verder niet veel aan van het charme van den Driehoek.
In een der huizen zien we een oeroud gevelsteentje en wanneer men in 't oog houdt, dat nog op twee andere plaatsen in de buurt ( ± 5 min. van elkander) óok zulk een steentje voorkomt. gelooven wij daaruit te mogen concludeeren, dat die drie steentjes de punten zijn van den eigenlijken Driehoek, waarvan de top naar het Zuiden, naar het hoogtepunt van de zon, ligt.
Binnen dien driehoek - en dat is merkwaardig - heeft de oude kerk gestaan, en stond wellicht in den vroegsten tijd ook de heidensche tempel!
Wat zijn ligging aangaat, correspondeert de Driehoek op verderaf gelegen cultusplekken en zonder ons in gissingen te begeven, kunnen wij gevoeglijk aannemen, dat wij hier op een belangrijk historisch punt staan,
Bij de schaapskooi op de Ginkelse Hei
Misschien is er verband met den vroegeren zonnecultus, misschien ook had de driehoek een symbolische beteekenis bij oude riten of stond hij in betrekking tot astrologische waarnemingen ( denk aan de pyramiden van Egypte, aan het Engelsche Stonehenge en meer andere gewijde plaatsen uit de oudheid).
Wien dit onmogelijk mocht toeklinken, zou ik willen aanraden de gedachte uit het hoofd te zetten, dat onze voorouders slechts een soort onontwikkelde barbaren zijn geweest. ..
Wij stonden in den Driehoek en begaven ons naar het huis, dat onder de overgeblevene zeker het meest typische is en eenigszins van den weg af ligt.
Zooals bij de meeste oude boerenhoeven ligt het huis met de achterdeur naar den weg: om praktische en nog andere redenen.
Wij lichtten de klink op en van binnen klonk reeds het waarschuwende en dreigende geblaf van den hond, doch wij konden gerust binnenkomen en den deel oversteken, want de huisvrouw op den drempel van het woonvertrek staande, hield den nijdigen keeshond in bedwang.
Enkele oogenblikken later schuiven we de stoelen bij de vuurplaat en zitten we in den kleinen kring. Er is sfeer en stemming in het vertrek: de lamp werpt een zacht schijnsel, rustig tikt de staartklok en het vuur, dat hier winter en zomer brandt, knapt en knettert en speelt met gouden slangen rondom den berookten waterketel.
Wij jagen den brand in onze pijpen en Woutje, de ijverige vrouw, gaat koffie zetten. Wanneer het vuur even wat mindert en dreigt uit te gaan neemt ze den blinkenden blaaspijp van den wand, knielt voor den haard en na een paar seconden flikkeren de vlammen weer op.
Zandafgraving, Klinkenberg (geen grindafgraving, want dat werd gezeefd)
Hoe pittig trekt daarna de geur der dampende koffie door het vertrek; je schuift behaaglijk je rug tegen de stoelleuninq en in je hart ben je dankbaar dat er nog zooiets moois bestaat.<
Het gesprek gaat daarna over allerlei onderwerpen: over den ouderdom van het huis, over 't stoken van een open vuur, over tuinieren. over den hond. enz. Er is stof genoeg om uren over te gezelsen: kleine dingen en qroote.
We raken ook aan de praat over de haast en de drukte van het moderne leven en als Woutje vertelt dat ze in geen twaalf jaren in het dorp is geweest ( ze woont er n.b. midden in!) dan weten wij wel, dat deze menschen zich liever bij het rustige en vertrouwde, bij den ouden tijd. houden.
En van den huidigen tijd dwalen we met onze gedachten daarom terug naar vroeger, waarvan wij persoonlijk wel wat weten door overlevering en verhalen van ouders, maar waarover onze vrienden uit eigen beleving nog heel wat weten te verhalen.
We praten natuurlijk óók over den Driehoek en hooren. dat het daar op donkere winteravonden meermalen gebeurd is. dat vreemde geluiden. als van plotseling windgeraas, te beluisteren waren, terwijl er toch geen blad bewoog ...
De lantaarnopsteker had daar ook meermalen iets aan zich voorbij voelen gaan. Wát - wist hij niet precies, maar 't was iets vreemds en benauwends geweest. Daarom ook wilde die lantaarnopsteker nooit, dat zijn zoon die lantaarn in den Driehoek 's nachts om elf uur ging uitdraaien ... Hij deed dat maar liever zelf ...
Bewerkt door Jan Kijlstra - 01-10-2016